Nie istnieje jedna właściwa metoda terapeutyczna wspierająca zaburzony rozwój małego dziecka. Każde dziecko rozwija się w indywidualnym tempie, ma swoje uzdolnienia, trudności, zainteresowania i specyficzne potrzeby.
Oferta metod terapeutycznych jest coraz bogatsza. Ich celem jest pomoc w wydobyciu całego potencjału rozwojowego dziecka, tak aby w przyszłości mogło godnie i szczęśliwie żyć.
Dobór metod pracy powinien być zawsze dostosowany do indywidualnych możliwości dziecka. W Ośrodku Wczesnej Interwencji w zakresie oddziaływań grupowych stosujemy następujące metody pracy:
1. Metoda M. i Ch. Knillów – jest stosowana w wielu krajach i pozwala na nawiązywanie kontaktu z osobami pozornie nie dążącymi do niego. Podstawowym celem programów jest rozbudowanie aktywności osoby niepełnosprawnej, zachęcanie jej do działania i przejawiania własnej aktywności (Ch. Knill 1997). Odpowiednie warunki, a przede wszystkim zapewnienie poczucia bezpieczeństwa sprzyjają powstawaniu właściwej koncentracji uwagi i umożliwiają zdobywanie doświadczeń związanych z ciałem. Ważnym elementem programów aktywności jest muzyka tworząca ramy strukturalne zajęć, pozwalająca na rozpoznanie sytuacji, która za chwilę nastąpi.
2. Niedyrektywna Terapia Zabawowa – Opracowana przez Virginię Axline metoda terapeutyczna polegająca na stworzeniu dziecku warunków do swobodnej aktywności zabawowej. Autorka wyrażała przekonanie, że zabawa jest naturalnym środkiem dziecięcego wyrazu i formą „bycia sobą” w warunkach akceptacji i zaufania. W trakcie zabawy dziecko ujawnia swoje uczucia, uczy się je definiować i kontrolować. Terapeuta obserwuje dziecko analizując jego zachowanie, stara się nie narzucać i nie kierować zabawą, bo wówczas dziecko traci poczucie sprawczości i tak ograniczone przez deficyty rozwojowe.
3. Terapia Manualna – zajęcia te pełnią wiele funkcji terapeutycznych i wspomagających rozwój. Prace manualne sprzyjają wyzwalaniu aktywności poprzez dostosowanie materiału plastycznego oraz narzędzi do możliwości i potrzeb każdego dziecka. Wszelkie zabawy plastyczne sprzyjają usprawnianiu manualnemu i ćwiczeniu praksji ręki. Dziecko manipulując, badając i przekształcając materiał plastyczny „ćwiczy” swoje dłonie, palce, precyzję chwytu, doskonali koordynację wzrokowo-ruchową. Kontakt z tworzywem o różnej fakturze i strukturze daje wiele wrażeń dotykowych i stymuluje receptory czucia głębokiego.
4. Metoda Edyty Gruszczyk – Kolczyńskiej – celem metody jest wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci w wieku przedszkolnym. Efektywność wspomagania rozwoju, a także wyniki edukacji matematycznej zależą od dopasowania treści kształcenia do możliwości intelektualnych dzieci. Kształtowanie pojęć matematycznych jest procesem ciągłym i w głównej mierze dokonuje się w naturalnych sytuacjach życia codziennego, podczas nadarzających się okazji. Według E. Gruszczyk – Kolczyńskiej jest to program dla przedszkoli, klas zerowych i placówek integracyjnych. W tym programie treści kształcenia podzielone są na 12 bloków tematycznych są to:
a. Orientacja przestrzenna.
b. Rytmy i rytmiczna organizacja czasu.
c. Przyczyna i skutek. Przewidywanie następstw.
d. Kształtowanie umiejętności liczenia obiektów.
e. Dodawanie i odejmowanie, rozdawanie i rozdzielanie po kilka.
f. Klasyfikacja.
g. Pomaganie dzieciom w uświadomieniu sobie stałej liczby elementów w zbiorze, chociaż obserwują one zmiany sugerujące, że przedmiotów jest więcej lub mniej. Równoliczność. Przybliżanie dzieciom aspektu kardynalnego liczby.
h. Ustawianie po kolei, numerowanie. Przybliżanie dzieciom aspektu porządkowego liczby.
i. Długość: kształtowanie umiejętności mierzenia i pomaganie dzieciom w uświadomieniu sobie stałości długości.
j. Intuicje geometryczne.
k. Kształtowanie odporności emocjonalnej dzieci i zdolności do wysiłku intelektualnego.
l. Pomaganie dzieciom w uświadomieniu sobie stałej ilości płynów, chociaż po przelaniu wydaje się, że jest więcej lub mniej.
5. Metoda Ruchu Rozwijającego – została stworzona przez W. Sherborne w latach 60. XX w. Aktywności proponowane w ramach tej metody wywodzą się z tzw. zabawy w baraszkowanie, która wypływa z naturalnych potrzeb dziecka i jest realizowana w kontakcie z dorosłymi.
Podstawowe założenia metody to rozwijanie poprzez ruch: świadomości własnego ciała, świadomości przestrzeni i działania w niej oraz umiejętności dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi. Udział w aktywności wg metody W. Sherborne ma na celu stworzenie dziecku okazji do poznania własnego ciała, usprawniania motoryki, poczucia swojej siły, sprawczości, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia możliwości ruchowych. Aktywności dobrane wg tej metody dostarczają doznań związanych ze zmysłem równowagi, doznań kinestetycznych i dotykowych, rozwijają świadomość przestrzeni i działania w niej, dzielenia przestrzeni z innymi i nawiązywanie z nimi kontaktu.
6. Metoda „Kształtowania Rozumnego Działania” Felicji Affolter
Jest to metoda przeznaczona dla osób, które z różnych względów mają problemy z zaplanowaniem i wykonaniem prostych czynności ruchowych. Terapeuta kładzie swoje dłonie na grzbiecie dłoni dziecka i delikatnie prowadzi je przy wykonywaniu różnych czynności jak np. krojenie chleba, lepienie z plasteliny itp.
Dziecko nie jest prowadzone, ono ma mieć poczucie sprawstwa w działaniu, a ręce terapeuty służą jako pomoc w nadaniu kierunku, utrwaleniu wzoru ruchu. Praca rękoma wspomaga rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej, usprawnia małą motorykę, sprzyja nawiązaniu kontaktu z terapeutą, a dalej kontaktów społecznych, rozwija umiejętności samoobsługowe.
7. Program percepcyjno-motoryczny Move To Learn – Ruch dla uczenia się
Metoda opracowana przez Barbarę Pheloung, badacza rozwoju, która przez ponad 30 lat pracowała z dziećmi z zaburzeniami rozwoju. Program Move To Learn został stworzony by ułatwić proces dojrzewania układu nerwowego dziecka a co za tym idzie, umożliwić skuteczną naukę.
Program obejmuje stałą sekwencję 10 ruchów, które opanowują dzieci na zajęciach. Nauka kolejnego ruchu następuję tylko wtedy, gdy dziecko opanuje ruch poprzedni. Zajęcia właściwe poprzedzone są rozgrzewką. Ruchy programu MTL odzwierciedlają odruchy pierwotne, których integracja pozwoli na prawidłowy rozwój.
8. Sala Doświadczania Świata – Snoezelen
Snoezelen to metoda terapeutyczna polegająca na niedyrektywnej stymulacji polisensorycznej. Powstała w latach 70-tych, w Holandii jako odpowiedź na potrzeby osób z głęboką niepełnosprawnością intelektualną. Obecnie znana jest na świecie pod nazwą Multi Sensory Environment, a w Polsce jako Sala Doświadczania Świata. Głównym narzędziem terapeutycznym jest odpowiednio wyposażona sala, dostarczająca wielorakiej stymulacji, w zależności od indywidualnych potrzeb.
9. Metoda Dobrego Startu – została opracowana przez prof. M. Bogdanowicz. MDS jest przeznaczona dla dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym, których rozwój psychoruchowy przebiega wolniej lub nieharmonijnie. Założeniem MDS jest jednoczesne rozwijanie funkcji wzrokowych, słuchowych, językowych, dotykowo – kinestetycznych i motorycznych oraz ich współdziałanie, czyli integracja percepcyjno – motoryczna (Bogdanowicz 1987). Celem MDS jest również kształtowanie lateralizacji oraz orientacji w schemacie ciała. Ćwiczenia usprawniające wyżej wymienione funkcje są wskazane dla dzieci przygotowujących się do nauki czytania i pisania oraz dzieci o opóźnionym rozwoju psychoruchowym, niepełnosprawnych intelektualnie i fizycznie.
10. Poranny krąg – stymulacja polisensoryczna według pór roku
Metoda terapeutyczna opracowana przez Jacka Kielina, dedykowana jest dzieciom ze znaczną i głęboką niepełnosprawnością intelektualną. Podstawą tworzenia programu jest świat przyrody, stanowiąc inspirację do tworzenia określonych symboli reprezentujących żywioły, barwy, zapachy, smaki, wrażenia dotykowe i termiczne. Głównym bodźcem, na którym opierają się zajęcia, jest bodziec wzrokowy w postaci nauczyciela-terapeuty, którego ekspresja ciała oraz mimika twarzy są podstawowymi kanałami komunikacyjnymi dla osób z głęboką niepełnosprawnością.
11. Muzykoterapia
Jest jedną z odmian terapii przez sztukę. Służy ogólnemu rozwojowi dziecka: fizycznemu, intelektualnemu, emocjonalnemu i estetycznemu. Jest wykorzystywana jako narzędzie relaksacji. Muzykoterapia może mieć formę receptywną i aktywną. Receptywna polega na słuchaniu muzyki i przeżywaniu odczuć muzycznych; aktywna obejmuje śpiew i choreoterapię. Muzykoterapia znajduje zastosowanie u dzieci z opóźnieniami w rozwoju, w autyzmie wczesnodziecięcym, przy zaburzeniach zachowania, w nerwicach, przy niepełnosprawności ruchowej.
12. Adaptacja funkcjonalna – jest prowadzona w formie zajęć grupowych. Głównym celem zajęć jest przygotowanie dzieci do realizacji zadań życia codziennego, podejmowania różnych ról społecznych oraz generalizowania umiejętności nabytych podczas zajęć indywidualnych i ćwiczenie ich w warunkach grupowych. Zajęcia prowadzone są metodą ośrodków zainteresowań i kładą nacisk na rozwijanie takich kompetencji jak: samoobsługa, komunikacja, uspołecznienie, rozwijanie aktywności poznawczej.
13. Terapia ręki – polega na rozwijaniu lub przywracaniu funkcji ręki, czyli umiejętności efektywnego używania dłoni podczas chwytania i manipulowania przedmiotami, w trakcie wykonywania czynności dnia codziennego, zabawy i nauki. Bazuje ona na metodach neurorozwojowych uwzględniających etapy rozwoju dużej i małej motoryki, funkcji percepcyjnych, poznawczych i emocjonalno – motywacyjnych oraz faz rozwoju kreski, rysunku i sprawności przygotowujących do opanowywania pisma.
Zajęcia z terapii ręki kierowane są zatem do dzieci mających trudności z czynnościami manualnymi i precyzyjną pracą rąk. Często są to dzieci, które:
• gorzej radzą sobie z czynnościami samoobsługowymi, takimi jak np. ubieranie się, posługiwanie się sztućcami podczas jedzenia, czy czynnościami związanymi z toaletą, kąpielą itp.,
• mają zaburzenia napięcia mięśniowego,
• podczas wykonywania czynności wymagających użycia obu rąk, angażują tylko jedną z nich,
• mają trudności z wyborem ręki podczas wykonywania precyzyjnych czynności,
• mają problemy z dostosowaniem odpowiedniej siły chwytając i manipulując przedmiotami,
• wydają sie niedbałe i nieostrożne podczas zabawy przedmiotami, malowania, wycinania, czy klejenia,
• mają słabszą koordynacje wzrokowo-ruchową (słabiej wykonują aktywności, które wymagają współpracy i kontroli zarówno oczu jak i rąk), np. gorzej rzucają i łapią piłkę, układają puzzle, czy nawlekają koraliki,
• mają problemy sensoryczne (unikają dotykania niektórych faktur, materiałów, konsystencji),
• nie lubią aktywności plastycznych, konstrukcyjnych, unikają rysowania lub „brzydko rysują”, zbyt słabo lub zbyt mocno trzymają narzędzie pisarskie.
14. Grupa stymulacji wielozmysłowej – bazuje na dostarczaniu różnego rodzaju bodźców zmysłowych (dotykowych, węchowych, smakowych, wzrokowych) co pozwala dzieciom na prawidłowy odbiór wrażeń sensorycznych z otaczającego świata oraz ich własnego ciała. Spotkania prowadzone są w atmosferze budującej poczucie bezpieczeństwa.
15. Grupa logopedyczno – pedagogiczna ma na celu:
- rozwijanie zasobu słownika biernego i czynnego w oparciu o tematykę zajęć,
- rozwijanie rozumienia poleceń poprzez wspieranie komunikacji gestem,
- naśladowanie gestów, prostych ćwiczeń aparatu artykulacyjnego,
- powtarzanie wyrażeń dźwiękonaśladowczych,
- naukę piosenek i wierszyków z gestem rozwijających pamięć i uwagę słuchową,
- rozpoznawanie dźwięków, odgłosów z otoczenia,
- kształtowanie świadomości rytmu i tempa,
- wprowadzanie zabaw oddechowo-fonacyjnych.
16. Treningi Umiejętności Społecznych (TUS) to terapia kierowana do dzieci mających problemy w zakresie funkcjonowania społecznego.
Grupowe treningi umiejętności społecznych umożliwią dzieciom z niepełnosprawnościami nabywanie różnych umiejętności niezbędnych do:
• poszerzania kręgów interakcyjnych;
• opanowywania odpowiednich zachowań, stosownie do sytuacji;
• przestrzegania przyjętych konwencji i ograniczeń (norm społecznych);
• rozwijania umiejętności współpracy;
• rozwijania umiejętności zauważania działań innych osób i odpowiadania na nie; rozwijania umiejętności wykonywania poleceń;
• rozwijania umiejętności czekania na swoją kolej i działania na zmianę;
• rozwijania umiejętności wytrwania w danej czynności;
• opanowywania umiejętności związanych z samodzielnym funkcjonowaniem w zmieniających się warunkach;
• rozwijania umiejętności interpersonalnych w różnych kręgach relacyjnych;
• rozwijania znajomości i rozumienia wielu różnych emocji i wiedzy, jak sobie radzić z emocjami innych osób;
• rozwijania zdolności do rozumienia wzajemności, będącej aspektem współpracy i negocjacji;
• rozwijania zdolności do stosowania odpowiednich strategii rozwiązywania problemów; rozwijania zdolności do uświadamiania sobie uczuć, myśli oraz własnych potrzeb w interakcjach społecznych;
• osiągania skutecznego, aprobowanego społecznie repertuaru zachowań społecznych; generalizowania wyuczonych umiejętności na różnorodne sytuacje życiowe.
Grupowe treningi umiejętności społecznych przygotowują dzieci do pełnienia różnych ról społecznych (przedszkolaka, ucznia) i uczestnictwa w życiu szerszej grupy społecznej w środowisku lokalnym.
17. Zajęcia „Ty i Ja” to miejsce spotkań, zabawy, rozmowy przeznaczone dla małych dzieci i towarzyszących im rodziców/opiekunów. Dziecko w obecności osoby bliskiej, dającej mu poczucie bezpieczeństwa, zdobywa doświadczenia społeczne, rozwija umiejętność nawiązywania relacji z dziećmi i osobami dorosłymi, wzmacnia kompetencje komunikacyjne. Zajęcia oparte są na zabawie swobodnej, wprowadzane są elementy aktywności kierowanej – zabawy ruchowe, muzyczne, plastyczne. Każde spotkanie ma rytuał powitania i pożegnania, co daje dzieciom poczucie stałości i bezpieczeństwa.
18. Psychomotoryka
Terapia psychomotoryczna zaliczana jest do neurorozwojowych metod oddziaływania. Powstała w oparciu o doświadczenia belgijskich fizjoterapeutek zainspirowanych pracą polskiej neuropediatry dr Zofii Kułakowskiej.
Psychomotoryka zajmuje się usprawnianiem dzieci z trudnościami ruchowymi, problemami emocjonalnymi i społecznymi. Bazuje na wielokrotnym powtarzaniu tych samych zadań, uczeniu się i zapamiętywaniu pożądanej aktywności.
Celem i efektem zajęć jest konstrukcja lub aktywizacja sieci neuronalnych odpowiadających za mózgowe procesy integracji.
Zajęcia są przeznaczone dla dzieci w wieku 3-7 lat, z zaburzeniami funkcjonowania, których podłożem jest minimalna dysfunkcja mózgu, spowodowana nieprawidłowością w dojrzewaniu mózgowych struktur integracyjnych (struktur m. in. odpowiedzialnych za funkcję somatognozji, mowy i zachowań, a także zaburzenia typu dyslektycznego). Metoda ta jest szczególnie przydatna dla dzieci u których obserwujemy:
- trudności w wykonywaniu czynności ruchowych np. niezręczność, duża męczliwość, trudności z koncentracją uwagi, słaba koordynacja ruchowa lub jej brak, niskiej jakości reakcje równoważne,
- wyraźne zaburzenia znajomości schematu ciała,
- trudności w uczeniu się, których efektem są trudności w przedszkolu i szkole ( dziecko myli kolory, nie umie określić kształtów, niechętnie rysuje, ma problemy z czytaniem, pisaniem, liczeniem),
- zaburzenia zachowania o charakterze nadpobudliwości psychoruchowej lub zbytniej pasywności (dzieci nadwrażliwe, nadaktywne lub lękliwe, płaczliwe, agresywne, itp.),
- zaburzenia lateralizacji tj. brak dominacji jednej ze stron ciała, lewej lub prawej – np. zbyt długo utrzymująca się oburęczność oraz brak znajomości stron „lewa-prawa”,
- opóźniony rozwój mowy i trudności w porozumiewaniu się.
Zajęcia są prowadzone jednocześnie przez dwoje terapeutów: fizjoterapeutę oraz drugiego specjalistę – logopedę, psychologa lub pedagoga. Taki tandem specjalistów zapewnia, pełną realizację wszystkich założeń terapii.
Zajęcia odbywają się w przystosowanych salach, w niewielkich, dobranych wiekowo grupach, co pozwala traktować problemy dziecka indywidualnie, a jednocześnie daje okazję do rozwijania umiejętności społecznych i komunikacyjnych z rówieśnikami. Grupa stymuluje do wysiłku, pozwala na porównanie się z innymi dziećmi, rozwija naśladownictwo i współdziałanie.
19. Wideotrening komunikacji [VIT]
Metoda Wideotreningu Komunikacji to krótkoterminowa, intensywna pomoc rodzinie, skoncentrowana na zmianie interakcji między rodzicami a dziećmi. Celem jest wspieranie kompetencji rodziców, uczenie ich zasad poprawnej komunikacji i wykorzystanie tych umiejętności do nawiązywania pozytywnych kontaktów z dzieckiem.
Praca z rodziną odbywa się w oparciu o analizę interakcji nagranych na wideo. Trener dokonuje krótkich 10-15 min. nagrań w domu rodzinnym dziecka, w naturalnych sytuacjach. Na następnym spotkaniu następuje wspólne z rodzicami omówienie wybranych fragmentów filmu. Trener koncentruje się na pozytywnych aspektach tych relacji – wskazuje na mocne strony rodziców we wzmacnianiu lub wywoływaniu pożądanych zachowań u dzieci. Praca koncentruje się na procesach interakcji i komunikacji w rodzinie oraz na właściwej stymulacji rozwoju dziecka. Wideotrening Komunikacji jest skuteczną metodą pracy we wszystkich rodzinach, w których kontakt z dzieckiem jest utrudniony ze względu na problemy w rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci z zaburzeniami rozwoju mowy, niepełnosprawnością intelektualną, autyzmem, wieloraką głęboką niepełnosprawnością, gdy rodzice zgłaszają problemy wychowawcze oraz profilaktycznie, gdy zależy nam na wzmacnianiu więzi emocjonalnej, wrażliwości społecznej, umiejętności rozwiązywania problemów, poczucia własnych kompetencji.